Gümrük Muayene Memuru, Ticaret Bakanlığı bünyesinde görev yapan ve gümrük işlemlerinin doğru uygulanmasından sorumlu kariyer memurudur. Görev tanımı ve yetki alanları, 4458 sayılı Gümrük Kanunu ve ilgili mevzuatta ayrıntılı olarak belirtilmiştir. Genel hatlarıyla muayene memurlarının görevleri şunlardır:

• Eşya ve Beyan Kontrolü: İthal veya ihraç edilmek üzere beyan edilen eşyayı muayene etmek, fiziken kontrolünü yapmak ve gerektiğinde laboratuvar analizine göndermek. Bu kapsamda eşyanın doğru sınıflandırılması için gümrük tarife istatistik pozisyonunu (GTİP) tespit eder ve beyan edilen eşya ile fiziksel eşyanın aynı olup olmadığını kontrol eder.
• Vergilendirme ve Muafiyet İşlemleri: Eşyanın beyanındaki bilgilere dayanarak ilgili gümrük vergileri, KDV, ÖTV gibi mali yükümlülüklerin hesaplanmasını (tahakkukunu) yapar. Uygulanabilecek istisna ve muafiyet hükümlerini mevzuata göre değerlendirerek doğru şekilde uygular. Örneğin, bir eşya belirli bir anlaşma nedeniyle tercihli vergi oranından faydalanacaksa bunu tespit eder; vergiye tabi ise doğru oranda vergiyi hesaplar.
• Belge Kontrolü: Gümrük veya dış ticaret mevzuatınca ithal/ihraç eşyası için gerekli olan izin, lisans, sertifika gibi belgelerin mevcut olup olmadığını ve geçerliliğini denetler. Örneğin, sağlık sertifikası, kontrol belgesi, menşe şahadetnamesi gibi belgelerin sunulup sunulmadığını kontrol ederek, belge eksikliği halinde işlemlerin durdurulması ya da eşyaya el konulması gibi adımları başlatır.
• Kaçakçılıkla Mücadele: Muayene sırasında veya belge kontrolünde kaçakçılığa konu olabilecek bir durum tespit ederse, konuyu derhal amirine bildirir ve 5607 sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu kapsamında yapılması gereken işlemleri başlatır. Kaçak olarak yakalanan eşyaların gümrüklenmiş değerini hesaplar; bu eşya için “Kaçak Eşyaya Mahsus Tespit Varakası” adı verilen raporu düzenler. Bu sayede, yasa dışı ticaret girişimleri hakkında hukuki süreçlerin başlatılmasına katkı sağlar.
• Yolcu İşlemleri: Sadece ticari mallar değil, yolcu beraberindeki eşyalar da muayene memurlarının sorumluluk alanındadır. Gümrük, döviz (kambiyo) ve ilgili diğer mevzuat uyarınca yolcuların giriş veya çıkışlarında beyan etmesi gereken eşyaları denetler.
• Diğer Görevler: Amirleri tarafından verilen benzeri tüm görevleri yerine getirmekle yükümlüdür. Gümrük mevzuatı çok geniş olduğundan, sahada yapılan hemen her gümrük işleminde doğrudan veya dolaylı olarak muayene memurlarının bir sorumluluğu bulunur. Bu, denetim ve kontrolün yanı sıra gerektiğinde eğitim, raporlama gibi idari görevleri de kapsayabilir.

Muayene memurları, sayılan bu görevleri yerine getirirken kanunların verdiği yetkileri kullanır. Örneğin, şüpheli gördükleri bir beyanın doğruluğunu araştırmak için eşyanın konteynerini açtırıp detaylı inceleme yapma yetkileri vardır. Yaptıkları işlemlerden dolayı hem idari hem mali sorumluluk taşırlar; mevzuata aykırı bir işlem yapılması halinde doğabilecek vergi kayıplarından dolayı kendilerine de rücu edilebilir. Bu nedenle muayene memurluğu, yüksek uzmanlık ve dikkat gerektiren, sorumluluğu ağır bir kamu görevidir.