Özet

Bu makalede, 3350 sayılı İthalat Rejim Kararının (1) Ek Mali Yükümlülük Uygulamasına İlişkinEsaslar başlıklı 10. maddesinin 1 ve 3. fıkrasındaki, “Ek mali yükümlülük ödenerek ithal edilecek eşya, gümrük yükümlülüğünün doğduğu tarihte geçerli miktar ve oranlar kadar ek mali yükümlülüğe tabidir. Ancak, Gümrük Kanunu’nun 167 nci maddesi çerçevesinde gümrük vergilerinden muaf olarak gerçekleştirilecek ithalat, ek mali yükümlülüğe tabi değildir.” ve “Ek mali yükümlük hakkında, gümrük vergisinin tabi olduğu usul ve hükümler uygulanır.”, ifadesi ile 3351 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararının, Kapsam ve Uygulama Esasları başlıklı 2. maddesinin 2, 5 ve 6. fıkrasında geçen, “Bu Karar kapsamı ilave gümrük vergisi hakkında, gümrük vergisinin tabi olduğu usul ve hükümler uygulanır,” ifadesindeki usul ve hükümlerin menşe esasına dayılı çalışan ilave gümrük vergisi ve ek mali yükümlülüğe ilişkin sütunlarda belirtilen ülke ve ülke gruplarının İthalat Rejimi Kararında tanımlanan ülke ve ülke gruplarının yine İthalat Rejimi Kararına ekli II ve III sayılı listelerde yer alan sütun başlıklarında yapılacak değişikliklerin bu Karar için de geçerli olduğu ve A.TR dolaşım belgesi eşliğinde ithal edilen Avrupa Birliği ve Türk menşeli olmayan eşyadan “Diğer Ülkeler” sütununda belirtilen oran üzerinden ilave gümrük vergisi alınır.” ifadelerinin İGV ve EMY tahsili açısından karşılaştırması yapılacaktır.

Anahtar Kelimeler: Ek mali yükümlülük, ilave gümrük vergisi, ithalat rejim kararı, eş etkili vergiler, usul ve hükümler, OGT,

Giriş

Ülkemizin taraf olduğu Dünya Ticaret Örgütü Kuruluş Anlaşması, Avrupa Birliği ile ihdas edilen Gümrük Birliği Kararı ve bu Karara bağlı olarak muhtelif ülkelerle yapılan serbest ticaret anlaşmaları, tercihli ticaret anlaşmaları, AB’nin otonom rejimi çerçevesinde tanınan tek taraflı tavizler ile genelleştirilmiş tercihler sistemi kapsamında en az gelişmiş ülkeler, özel teşvik düzenlemeleri ülkeleri ve bazı gelişme yolunda ülkelere tanınan tercihli rejimleri içeren İthalat Rejimi Kararında Değişiklik Yapılmasına İlişkin 2024/9391 sayılı Karar yayımlanmıştır. (2)

Diğer taraftan, 1/1/2025 tarihi itibarıyla yürürlüğe girecek olan ve yerli üretimin desteklenmesi amacıyla, uluslararası mevzuat kapsamında çok taraflı ve ikili anlaşmalardan doğan yükümlülüklerimiz göz önünde bulundurularak, 2025 yılında geçerli olmak üzere hazırlanan ve gümrük tarife istatistik pozisyonlarında ve eşya tanımlarında yapılan değişiklikleri içeren “İstatistik Pozisyonlarına Bölünmüş Türk Gümrük Tarife Cetveli” metni doğrultusunda, İlave Gümrük Vergisi Kararı eki listelerde gerekli değişiklik ve düzenlemeler de yapılarak İthalatta İlave Gümrük Vergisi Uygulanmasına İlişkin Kararda Değişiklik Yapılmasına Dair Karar da yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. (3)

Ticaret politikası savunma araçlarına baktığımızda, Dünya Ticaret Örgütü’nün (DTÖ) ilgili Anlaşmalarında ve İthalat Rejimi Kararının 4. maddesinde adı geçen iç mevzuatta yer alan, benzer veya doğrudan rakip mallar üreten yerli üreticilerin ithalattan (ciddi) zarar görmesinin önüne geçmek amacıyla başvurulan, dampinge karşı önlemler, sübvansiyona karşı önlemler ile korunma ve gözetim önlemleri ticaret politikası önlemleri olarak karşımıza çıkmaktadır. Her ne kadar ticaret politikası önlemlerinin içerisinde, menşe esasına bağlı gümrük vergisinin devamı niteliğinde eş etkili bir vergi olan ilave gümrük vergisini (İGV) ve ithalat rejim kararında düzenlenen ek mali yükümlülüğü (EMY) dışarda bırakmamız gerekirse de; gümrük vergisi mükellefiyeti bulunan eşyadan, gümrük vergisi dışında ayrıca tahsil edilen bir vergi türü olarak, ithal edilen ürünlerin korunması ve belirli sektörlere destek sağlanması gibi amaçlarla uygulanan İGV ve ülke ekonomisi yararına düzenlenmesini sağlamak amacıyla ithalat üzerine konulan vergi ve benzeri yükümlülükler dışında konulan korunma amaçlı eş etkili EMY bir ticaret politikası önlemi gibi çalıştırılabilmektedir.

Ticari Politikası Savunma Araçlarının esasları ise, İthalatta Haksız Rekabetin Önlenmesi Hakkında Mevzuat, İthalatta Korunma Önlemleri Hakkında Mevzuat, İthalatta Kota ve Tarife Kontenjanı İdaresi Hakkında Mevzuat, İthalatta Gözetim Uygulanması Hakkında Mevzuat, Belirli Tekstil Ürünleri İthalatında Gözetim ve Korunma Önlemleri Hakkında Mevzuat, İkili Anlaşmalar ve Protokoller veya Diğer Düzenlemeler Kapsamı Dışında, Belirli Ülkeler Menşeli Tekstil Ürünleri İthalatında Gözetim ve Korunma Önlemleri Hakkında Mevzuat, Türkiye’nin Ticari Haklarının Korunması Hakkında Mevzuat hükümleri içerisinde düzenlenmiştir. Bu kapsamda, bir malın benzer veya doğrudan rakip mallar üreten yerli üreticiler üzerinde ciddi zarar veya ciddi zarar tehdidi oluşturacak şekilde artan miktar ve şartlarda ithal edilmesi halinde, bu zarar veya zarar tehdidini ortadan kaldırmak üzere, söz konusu zarar veya zarar tehdidiyle sınırlı ve geçici olmak kaydıyla korunma önlemi alınabilmektedir. Bu amaçla, korunma önlemi bir malın ithalatında uygulanmakta olan gümrük vergilerinde artış yapılması veya miktar sınırlaması şeklinde uygulanabileceği gibi bunların kombinasyonu olarak da uygulanabildiği görülmektedir. Bu kombinasyonlar, gümrük vergisinde artış yapılması, ek mali mükellefiyet getirilmesi, miktar/ değer kısıtlaması, tarife kontenjanı uygulaması veya bunların birlikte uygulanması şeklinde olabilmektedir. Ek mali mükellefiyete (EMY) ilişkin uygulama önlemleri; ithalat rejim kararında dip not, misilleme önlemi, piyasa düzenlemesi, STA kaynaklı trafik sapması telafi edici vergi (TEV), veya genelleştirilmiş tercihler sistemi (GTS) kaynaklı tarife farklılığına ilişkin trafik sapması EMY olarak çeşitli düzenlemeler altında toplanmıştır.

İlave gümrük vergisi, Türkiye ile AB arasında Gümrük Birliğini oluşturan 1/95 sayılı OKK ile üçüncü ülkelere uygulanan ortak gümrük tarifesinden (OGT) bir sapma olarak, ancak DTÖ Kuruluş Anlaşmasının En Çok Kayrılan Ülke Kuralına da (MFN) aykırılık oluşturmayacak şekilde tüm üçüncü ülkeler menşeili eşyaların ithalinde GTİP bazlı uygulanmaya alındığı görülmektedir. İlave gümrük vergisine tabi eşyalar tarife bazında belirlenmekte ve ithal eşyasının kıymeti üzeriNden vergilendirilmektedir. İlave gümrük vergisine konu eşyalar, ikili ya da çok taraflı serbest ticaret anlaşmalarındaki hükümler çerçevesinde tercihli menşeili olan eşyalar hariç diğer ülkeler menşeili olup belirlenen tarifelerde yer alan eşyaların ithalinde uygulanmaktadır. Bu kapsamda; çapraz kümülasyon uygulanan PAMK, PAAMK, Bölgesel Konvansiyon ve BBMK’na taraf ülkeler menşeli olup, anlaşma kapsamında menşeili olan eşyalar ile İkili kümülasyon uygulaması kapsamında STA bulunan ülkeler menşeili eşyaların bu ülkelerden anlaşma kapsamında liste sütunlarına uygun menşeili olarak ithalinde ilave gümrük vergisi uygulanmamaktadır. (4)

Yine, İGV uygulamasına ilişkin Kararların ilgili maddelerindeki hükme göre; AB ve Türk menşeili eşyalara, AB’den A.TR Dolaşım Belgesi eşliğinde gelen ve çapraz kümülasyon sistemine dahil ülkeler menşeili olan eşyaların tercihli menşeinin kanıtlanması halinde, Karar eki Tabloda yer alan 1, 2 ve 3 numaralı sütunlarda kayıtlı olup çapraz ya da ikili kümülasyon uygulanan ülke ve ülke gruplarından anlaşma kapsamında menşeili olarak gelen eşyaların, İthalinde ilave gümrük vergisi alınmayacağı hüküm altına alınmıştır.

Ayrıca;

-A.TR Dolaşım Belgesi eşliğinde AB ve Türk menşeli eşyaların ithalinde, menşe belgesi ibrazı halinde, Serbest Ticaret Anlaşması yaptığımız ülkelerden anlaşma kapsamında menşeli olarak menşe ispat belgesi ile doğrudan gelen ürünlerin ithalinde,

-Çapraz kümülasyon sistemlerine dahil ülkeler menşeli ürünlerin AB den A.TR Dolaşım Belgesi eşliğinde gelmesi halinde, bu ürünlerin çapraz kümülasyon sistemi kapsamında menşeli olduğunu tevsik eden belgenin (tedarikçi beyanı) ibrazı halinde,

-AB ve Türk menşeli olan ürünlerin doğrudan AB ülkelerinden A.TR Dolaşım Belgesi eşliğinde gelmesi halinde Gümrük Yönetmeliğinin 205. maddesi kapsamında, 1/95 sayılı Ortaklık Konseyi Kararının ticaret politikası önlemlerine ilişkin 47’nci maddesi hükümleri dikkate alınarak menşe şahadetnamesi sunulması halinde,

İGV alınmayacağı hükme bağlanmıştır.

İthalat Rejimi Kararı5 eki II sayılı listede yer alan “38. FASIL” başlıklı tablonun (3) numaralı dipnotunun, DTÖ üyesi olmayan ülkeler 6 (Azerbaycan Cumhuriyeti hariç) için gümrük vergisi oranı ile birlikte 300 ABD Doları/ton ek mali yükümlülüğün ve aynı Karara ekli II sayılı listede yer alan “39. FASIL” başlıklı tabloda bulunan ve aşağıda gümrük tarife istatistik pozisyonu (GTİP) belirtilen eşyaya ilişkin satırlar karşılarında gösterildiği şekilde değiştirildiği ve aynı tabloya aşağıdaki dipnotların eklendiği görülmüştür.

(1) DTÖ üyesi olmayan ülkeler (Azerbaycan Cumhuriyeti hariç) için gümrük vergisi oranı ile birlikte 120 ABD $/ton ek mali yükümlülük uygulanır.
(2) DTÖ üyesi olmayan ülkeler (Azerbaycan Cumhuriyeti hariç) için gümrük vergisi oranı ile birlikte 200 ABD $/ton ek mali yükümlülük uygulanır.
(3) DTÖ üyesi olmayan ülkeler (Azerbaycan Cumhuriyeti hariç) için gümrük vergisi oranı ile birlikte 50 ABD $/ton ek mali yükümlülük uygulanır. (5)DTÖ üyesi olmayan ülkeler (Azerbaycan Cumhuriyeti hariç) için gümrük vergisi oranı ile birlikte 400 ABD Doları/ton ek mali yükümlülük uygulanır.

Bu çerçevede, 38. fasılda DÜ sütununda (3) numaralı dipnotta yer alan ve ithalat rejim kararında 3823.19.10.00.00 GTİP’te sınıflandırılan eşyanın ya da yukarıdaki tabloda yer alan ve DÜ sütununda 1, 2, 3 ve 5 numaralı dip nota tabi GTİP li eşyanın, DTÖ üyesi olmayan ülke menşeli olması ancak, ATR Dolaşım Belgesi eşliğinde AB üyesi ülkelerden gelmesi durumunda spesifik EMY sabit kalmak üzere, “gümrük vergisi oranı ile birlikte” ifadesi doğrultusunda 7 no.lu DÜ sütundaki %6,5 gümrük vergisi oranına ilave olarak ek mali yükümlülük mü? Yoksa, DÜ-OGT= %EMY, olarak mı değerlendirilmelidir?

Bu soruyu şöyle de sorabiliriz, 1/95 sayılı Ortaklık Konseyi Kararı ve İthalat Rejim Kararının Ek Mali Yükümlülük Uygulamasına İlişkin Esaslar başlıklı 10. maddesi; “(1) Ek mali yükümlülük ödenerek ithal edilecek eşya, gümrük yükümlülüğünün doğduğu tarihte geçerli miktar ve oranlar kadar ek mali yükümlülüğe tabidir. Ancak, 4458 sayılı Gümrük Kanunu’nun 167’nci maddesi çerçevesinde gümrük vergilerinden muaf olarak gerçekleştirilecek ithalat, ek mali yükümlülüğe tabi değildir.

(2) Ek mali yükümlülük, gümrük yükümlülüğünün doğduğu tarihte gümrük idarelerince tahsil edilir. Bu ek mali yükümlülüğün, ilgililerce süresi içinde yatırılmaması durumunda, 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun hükümleri uygulanır.

(3) Ek mali yükümlük hakkında, gümrük vergisinin tabi olduğu usul ve hükümler uygulanır.

(4) İthalat işlemlerine ilişkin mevzuatta yer alan toplu konut fonu ve ilave toplu konut fonuna yapılan atıflar, ek mali yükümlülüğe yapılmış sayılır.”, hükmü gereği ve Korunma Önlemlerine İlişkin Kararda geçen “uluslararası yükümlülükler ve ülke yararı” dikkate alınmadan gümrük vergisinin usul ve esasları çerçevesinde ATR dolaşım belgesi kapsamında mı değerlendirilmelidir?

Türkiye-AB Arasında Gümrük Birliğini Tesis Eden 1/95 sayılı Ortaklık Konseyi Kararı’nın; Kısım I Malların Serbest Dolaşımı ve Ticaret Politikası başlıklı 3. maddesinde, Topluluk’ ta veya Türkiye’de ithal işlemleri tamamlanmış, gerekli gümrük vergisi veya eş etkili vergi veya resimleri tahsil edilmiş ve bu vergi veya resimleri tam veya kısmi bir iadeden yararlanmamış olan üçüncü ülke çıkışlı mallar Topluluk’ ta veya Türkiye’de serbest dolaşımda sayılacağı, Topluluk Gümrük Kodunu ihdas eden 12 Ekim 1992 tarih ve (EEC) 2913/92 sayılı Konsey Yönetmeliği’nin 3. maddesinde tanımlanan Topluluk gümrük bölgesi ile Türkiye gümrük bölgesini kapsadığı ifade edilmiştir. Bölüm I Gümrük Vergilerinin ve Eş Etkili Vergi ve Resimlerin Kaldırılması başlıklı 4. maddesinde, Topluluk ile Türkiye arasında ithalat ve ihracatta alınan gümrük vergileri ile eş etkili vergi ve resimlerin bu Karar’ın yürürlüğe girdiği tarihte tamamen uygulamadan kaldırıldığı, Topluluk ile Türkiye o tarihten itibaren yeni ithalat ve ihracat vergileri ile eş etkili vergi ve resimleri uygulamaya koymaktan kaçınması gerektiği, bu hükümle- rin mali nitelikte gümrük vergilerini de kapsadığı, belirtilmektedir. Bölüm IV Ortak Gümrük Tarifesi ve Tercihli Tarife Politikaları başlıklı 13. maddesinde, bu Kararın yürürlüğe girdiği tarihte, Türkiye’nin, Topluluk üyesi olmayan ülkeler bakımından Ortak Gümrük Tarifesine (OGT) uyum sağlayacağı, Türkiye’nin, gereken her durumda gümrük tarifesini Ortak Gümrük Tarifesindeki değişiklikleri yansıtacak biçimde uyarlayacağı, hükme bağlanmıştır.

Bu manada, yukarıda bahsedilen 1/95 sayılı OKK’nın 3, 4 ve 13. maddeleri ile Rejim Kararının Ek Mali Yükümlülük Uygulamasına İlişkin Esaslar başlıklı 10. maddesi hükümleri çerçevesinde, ATR Dolaşım Belgesi eşliğinde AB’den gelen DTÖ üyesi olmayan ülke menşeli İthalat Rejimi Kararına yukarıda belirtilen eşyanın OGT kapsamında (1) no.lu sütunundaki gümrük vergisinin tabi olduğu usul ve hükümlere uygun olarak DÜ sütunundaki dip notlar kapsamında, advalorem olarak doğrudan DÜ sütunundaki % orandan değil, DÜ- OGT= EMY + spesifik EMY formülü şeklinde EMY’ye tabi olduğu düşünülmekle birlikte, yukarıda bahsedilen 1/95 sayılı OKK’nın 3, 4 ve 13. maddeleri, 3350 sayılı Kararının Ek Mali Yükümlülük Uygulamasına İlişkin Esaslar başlıklı 10/3 maddesinde geçen, ek mali yükümlük hakkında, gümrük vergisinin tabi olduğu usul ve hükümler uygulanır, ifadesi ile 3351 Cumhurbaşkanlığı Kararının Kapsam ve Uygulama Esasları başlıklı 2. maddesinin 5 ve 6. fıkrasında, menşe esasına bağlı gümrük vergisinin devamı niteliğinde eş etkili bir vergi olan ilave gümrük vergisi için “Bu Karar kapsamı ilave gümrük vergisi hakkında, gümrük vergisinin tabi olduğu usul ve hükümlerin uygulanacağı, hükümlerinin ithalat vergilerinin tahsili açısından paralellik arz et- mediği görülmektedir.

Sonuç

Yukarıda bahsedilen mevzuat ve değerlendirmeler çerçevesinde, İthalat Rejim Kararının Ek Mali Yükümlülük Uygulamasına İlişkin Esaslar başlıklı 10. maddesinin 1. fıkrasındaki, “Ek mali yükümlülük ödenerek ithal edilecek eşya, gümrük yükümlülüğünün doğduğu tarihte geçerli miktar ve oranlar kadar ek mali yükümlülüğe tabidir. Ancak, Gümrük Kanunu’nun 167’nci maddesi çerçevesinde gümrük vergilerinden muaf olarak gerçekleştirilecek ithalat, ek mali yükümlülüğe tabi değildir.” hükmü gereği, dip notlar kapsamında DTÖ üyesi olmayan ülke menşeli bir eşya, doğrudan ya da ATR Dolaşım Belgesi eşliğinde AB’den Gümrük Kanunu’nun 167’nci maddesi çerçevesinde (GK3 Kodu (gümrük vergileri)) muafiyete tabi tutulması durumunda ek mali yükümlülüğe de tabi değildir. ATR dolaşım belgesi tek başına menşe esasına dayalı EMY veya İGV muafiyeti sağlamamaktadır. Gümrük Kanunu 167. maddesinin 3. fıkrası dışında kalan gümrük vergileri/vergisi ifadesi dikkate alınarak ilgili Kanunlarında bir muafiyet hükmü varsa EMY muafiyeti sağlayacak ya da sağlamayacaktır. Aynı zamanda, AB’den gelen ve bir muafiyet belgesine sahip ATR EMY’sine tabi olan eşyaya, ilgili Kararında geçen EMY = DÜ-GYÜ = X miktarın ödenmemesi içinde (AB’den gelen eşyanın zaten muafiyet kodundan dolayı gümrük vergisi muafiyeti sağlana- cağından) ATR dolaşım belgesinin ibraz edilmemesi gerekir, aksi hal- de, EMY = DÜ-GYÜ = X miktarda EMY gündeme gelecektir. Böylece bir nevi, gümrük vergisini sıfırlayan ATR Dolaşım Belgesi, muafiyet belgesine istinaden muaf olarak gelmesi gereken bir eşya için ilgili Karardan dolayı tahsil edilmemesi gereken bir EMY’yi tahsil edilecek hale getirecektir. Burada yükümlülerce dikkat edilmesi gereken husus, menşe esaslı ticaret politikası önlemlerine, ilave gümrük vergisine veya ek mali yükümlülük gibi diğer mali yükümlülüklere tabi eşyanın serbest dolaşıma girişinde önlemin, ilave gümrük vergisinin veya mali yükümlülüklerin uygulanmaması için eşyanın söz konusu uygulamalara tabi ülke menşeli olmadığını veya başka bir ülkede gördüğü değişiklik ve işlemler dolayısıyla o ülke menşeli sayılmaması gerektiğini veya İthalat Rejimi Kararı eki listelerde Dünya Ticaret Örgütü üyesi olmayan ülkeler için öngörülen gümrük vergisi oranının aynı listelerde yer alan Diğer Ülke- ler sütununda gösterilen gümrük vergisi oranından daha yüksek bir oranda belirlenmiş olması halinde eşyanın Dünya Ticaret Örgütü üyesi ülke menşeli olduğunu tevsik etmek üzere menşe ülkenin veya ihracatçı ülkenin yetkili makamlarınca düzenlenmiş olan menşe şahadetnamesini ibraz etmeleridir.

Nihai olarak, 2976 sayılı Dış Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanunun ve 2004/7305 sayılı İthalatta Korunma Önlemleri Hakkında Karara göre getirilen korunma önlemleri, bir malın benzer veya doğrudan rakip mallar üreten yerli üreticiler üzerinde ciddi zarar veya ciddi zarar tehdidi oluşturacak şekilde artan miktar ve şartlarda ithal edilmesi halinde, bu zarar veya zarar tehdidini ortadan kaldırmak üzere, söz konusu zarar veya zarar tehdidiyle sınırlı ve geçici olmak kaydıyla, uluslararası yükümlülükler ve ülke yararı göz önüne alınarak gerek İthalat Rejim Kararı8 dip notu, EMY’nin gerekse İGV’nin Uygulamasına İlişkin Usul ve Esasların9 dip not karmaşıklığından kurtarılarak fiili durumla yeknesaklaştırılması ve buna ilişkin ilgili mevzuat hükümlerinin BİLGE sistemi ile uyarlılığı sağlanarak, uygulanırlığının kolaylaştırılması gerektiği düşünülmektedir.

Kaynakça

1. Türkiye Cumhuriyeti Anayasası
2. 4458 sayılı Gümrük Kanunu
3. 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu
4. 5607 sayılı Kaçakçılıkla Müca- dele Kanunu
5. 5326 sayılı Kabahatler Kanunu
6. Gümrük Yönetmeliği
7. AKÇİN, Remzi, Tüm Yönleriyle Gümrük İşlemleri (Kitap), Poyraz Matbaa, 2021
8. BOZKURT E. Hukukun Temel Kavramları (Kitap), Asil Yayınları, Ankara, 2006
9. GÜRİZ A. Hukuk Başlangıcı (Kitap), Siyasal Kitapevi, Ankara, 2011
10. GÜMÜŞ Mustafa, İthalatta Vergi ve Mali Yükümlülükler, Önka Mat- baa, Ankara, 2018
11. YAVUZ H. Gümrük Mevzuatı ve Uygulamaları (Kitap), Ayrıntı Bası- mevi, Ankara, 2024
12. http://www.pcgumruk.com
13. http://www.mevzuat.gov.tr
14. http://www.ticaret.gov.tr